Ostatnio głośno w mediach o Kodeksie Rolnym, który według zapewnień jego autorów ma być kompleksowym zbiorem prawa ułatwiającym funkcjonowanie osób trudniących się rolnictwem. Jednakże zanim nowy Kodeks zostanie przyjęty, o ile w ogóle, przyjrzyjmy się obecnemu statusowi rolnika w obowiązującym systemie prawa.

Pytając napotkanego przypadkowo przechodnia kim według niego jest rolnik?, można usłyszeć, że to osoba pracują na wsi, prowadząca gospodarstwo, hodująca zwierzęta, uprawiająca ziemię, płacąca niższe podatki i ubezpieczona w KRUS (czyt. Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego). Ogólna definicja przedstawiona przez statystycznego Polaka zgadza się z tą słownikową, gdyż według Słownika Współczesnego Języka Polskiego rolnikiem  jest ten, kto trudni się rolnictwem, pracuje na roli, utrzymuje się z rolnictwa (Słownik Współczesnego Języka Polskiego, red. Prof.. dr hab. B. Dunaj, Warszawa 2000, tom II, ISBN 83-7156-608-5).

Zatem warto zastanowić się, czy w polskim systemie prawa znajdziemy definicje legalną (czyli mającą podstawę w akcie prawnym) tego pojęcia i przepisy bezpośrednio odnoszące się do tego zawodu, który nomen omen wykonuje około 2 milionów Polek i Polaków.

Biorąc pod uwagę obowiązujące przepisy prawa należy wskazać, iż nie ma w polskim systemie prawa jednej legalnej definicji pojęcia ROLNIK, która byłaby wspólna dla wszystkich stosunków prawnorolnych.

Definicję pojęcia ROLNIK można odnaleźć przede wszystkim w dwóch podstawowym dla polskiego rolnictwa Ustawach, a mianowicie:

1. Ustawie z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego (Dz. U. 2022, poz. 2569 z zm.),
2. Ustawie z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. 2022, poz. 933 z zm.).

Zważywszy, iż ustawa z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego stanowi podstawowy akt prawny odnoszący się do sektora rolniczego jako pierwszą należy przedstawić definicję ROLNIKA zawartą w art. 6 ust. 1 właśnie tego aktu prawnego zgodnie, z którą za rolnika indywidualnego uważa się osobę fizyczną będącą właścicielem, użytkownikiem wieczystym, samoistnym posiadaczem lub dzierżawcą nieruchomości rolnych, których łączna powierzchnia użytków rolnych nie przekracza 300 ha, posiadającą kwalifikacje rolnicze oraz co najmniej od 5 lat zamieszkałą w gminie, na obszarze której jest położona jedna z nieruchomości rolnych wchodzących w skład gospodarstwa rolnego i prowadzącą przez ten okres osobiście to gospodarstwo.

Wyżej wskazana definicja stanowi zbiór wymagań, które tylko łącznie spełnione czynią daną osobę ROLNIKIEM.

Warto więc zauważyć, iż według definicji zawartej w art. 6 ust. 1 ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego status rolnika indywidualnego przypisywany jest na podstawie:

1. kryterium podmiotowego – rolnikiem indywidualnym może być tylko osoba fizyczna, nie może być nim osoba prawna (np. spółka z o.o., spółdzielnia) czy jednostki organizacyjne nieposiadające statusu osoby prawnej, którym ustawa przyznała zdolność prawną (np. stowarzyszenie);
2. kryterium osobistego prowadzenia gospodarstwa rolnego przez 5 lat – o osobistym prowadzeniu gospodarstwa przez rolnika powinno świadczyć zarówno podejmowanie wszelkich decyzji dotyczących funkcjonowania gospodarstwa, w tym zawieranie umów z dostawcami, odbiorcami, bankami, ubezpieczycielami, jak również praca w tym gospodarstwie rolnym, a co do wymaganego pięcioletniego okresu prowadzenia gospodarstwa rolnego, to okres ten należy liczyć wstecz od daty wystąpienia zdarzenia, na mocy którego doszło do nabycia własności nieruchomości rolnej (np. zawarcia umowy sprzedaży nieruchomości zawartej przed notariuszem);
3. kryterium kwalifikacji rolniczych – wykształcenie rolnicze lub odpowiedni staż pracy wskazujący, że osoba fizyczna posiada odpowiednie kompetencje do prowadzenia działalności wytwórczej w rolnictwie (szczegółowo o tym w następnym artykule: O kwalifikacjach rolniczych słów kilka);
4. kryterium domicylu – przyznanie statusu rolnika indywidualnego jest zależne od zamieszkania rolnika przez pięć lat w gminie, na obszarze której jest położona co najmniej jedna z nieruchomości rolnych wchodzących w skład gospodarstwa rolnego;
5. kryterium obszarowego – za rolnika indywidualnego uważa się osobę fizyczną będącą właścicielem, użytkownikiem wieczystym, samoistnym posiadaczem lub dzierżawcą nieruchomości rolnych, których łączna powierzchnia użytków rolnych nie przekracza 300 ha. Przekroczenie tej normy obszarowej wyklucza przyznanie statusu rolnika indywidualnego nawet, gdy rolnik spełnia wszystkie pozostałe kryteria.

Druga definicja legalna pojęcia ROLNIK została wyrażona w art. 6 pkt 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników i stanowi, że przez pojęcie rolnika rozumie się pełnoletnią osobę fizyczną, zamieszkującą i prowadzącą na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, osobiście i na własny rachunek, działalność rolniczą w pozostającym w jej posiadaniu gospodarstwie rolnym, w tym również w ramach grupy producentów rolnych, a także osobę, która przeznaczyła grunty prowadzonego przez siebie gospodarstwa rolnego do zalesienia. Przy czym za posiadanie gospodarstwa rolnego uznać należy takie sprawowanie władztwa, które przejawia się w kierowaniu gospodarstwem rolnym, np. sam fakt odziedziczenia gospodarstwa rolnego nie jest wystarczający do uznania, że takie posiadanie nowy właściciel nabył (wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi z 14.6.2017 r., III SA/Łd 302/17, Legalis.). Posiadacz gospodarstwa rolnego pozostaje rolnikiem nawet podczas czasowej nieobecności w swym gospodarstwie, jeśli nie utracił jego posiadania i nie doprowadził do zaprzestania działalności rolniczej (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14.2.2017 r., I UK 57/16, Legalis.). Prowadzenie gospodarstwa rolnego powinno wiązać się z wykonywaniem czynności zarządzających, którym przypisuje się cechy zawodowej, stałej, osobistej i realizującej interesy rolnika działalności rolniczej, mającej charakter pracy lub innych czynności wiążących się z prowadzeniem gospodarstwa. Nie jest wymagane, aby rolnik był zaangażowany w wykonywanie prac fizycznych w swoim gospodarstwie (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26.4.2017 r., I UK 183/16, Legalis.).

Biorąc powyższe definicje pod uwagę można zauważyć, iż definicja zawarta w ustawie o kształtowaniu ustroju rolnego odnosi się do rolnika w kontekście nabywania przez niego nieruchomości, natomiast ta wyrażona w ustawie o ubezpieczeniu społecznym rolników w kontekście prawa do ubezpieczenia na warunkach rolniczych.

Podsumowując, w polskim porządku prawnym nie dysponujemy jedną wspólną definicją rolnika dla wszystkich stosunków prawnorolnych. Istniejące rozbieżności nie są jednak tożsame z tym, że w polskim prawie nie ma definicji rolnika. Obowiązujące definicje funkcjonują na użytek konkretnych sytuacji prawnych, które są przedmiotem regulacji poszczególnych ustaw.