Dziś kolejna odsłona mojej analizy ustawy z dnia 20 lipca 1990 r. o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy (Dz.U. Nr 54, poz. 310). Art. 1 tejże ustawy w punkcie 2 podaje, że ilekroć przepisy prawa lub postanowienia układu zbiorowego pracy albo porozumienia w sprawie zakładowego systemu wynagradzania przewidują wliczanie do stażu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownika wynikające ze stosunku pracy, okresów zatrudnienia w innych zakładach pracy, do stażu tego wlicza się pracownikowi także przypadające przed dniem 1 stycznia 1983 r. okresy pracy po ukończeniu 16 roku życia w gospodarstwie rolnym prowadzonym przez rodziców lub teściów, poprzedzające objęcie tego gospodarstwa i rozpoczęcie jego prowadzenia osobiście lub wraz ze współmałżonkiem.

Tym samym dziś przeanalizujemy przypadki pracy w gospodarstwie rolnym przed dniem 1 stycznia 1983 r., czyli do dnia 31 grudnia 1982 r., którą to pracę można zaliczyć np. do pracowniczego stażu pracy.

 

Zatem jeśli przed 1 stycznia 1983 r. pracowałaś/pracowałeś w gospodarstwie rolnym, to możesz zaliczyć ten okres np. do pracowniczego bądź emerytalno-rentowego stażu pracy, jeśli spełnisz poniższe warunki:

1. pracę wykonywałaś/wykonywałeś w gospodarstwie rolnym prowadzonym przez rodziców lub teściów;

2. okresy pracy w gospodarstwie rolnym przypadają w ściśle określonym terminie, tj. przed dniem 1 stycznia 1983 r.;

3. praca była wykonywana po ukończeniu 16. roku życia;

4. praca ta musiała poprzedzać objęcie tego gospodarstwa,

5. po objęciu gospodarstwa musiało nastąpić jego prowadzenie osobiście lub wraz ze współmałżonkiem.

Oczywiście praca musi być wykonywana w gospodarstwie rolnym, czyli:

Gospodarstwem rolnym w rozumieniu ustawy z dnia 20 lipca 1990 r. o wliczaniu okresów pracy w indywidualnych gospodarstwach rolnych do pracowniczego stażu pracy (Dz.U. Nr 54, poz. 310) są grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami, urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą oraz prawami i obowiązkami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego (art. 55³ Kodeksu Cywilnego).

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 lutego 1998 r. (I PKN 511/97)

 

Ale gospodarstwo rolne, w którym osoba pracowała przed dniem 1 stycznia 1983 r., musiało należeć do RODZICÓW bądź TEŚCIÓW tej osoby.

Oczywiście ustawa nie określa, kim są rodzice oraz teściowie. Jednak mówi o tym ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. z 2023 r. poz. 2809, dalej k.r.o.)

Art. 61⁹ k.r.o. stanowi, że matką dziecka jest kobieta, która je urodziła.

Art. 62 § 1 k.r.o. stanowi, że jeżeli dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwa albo przed upływem trzystu dni od jego ustania lub unieważnienia, domniemywa się, że pochodzi ono od męża matki. Domniemania tego nie stosuje się, jeżeli dziecko urodziło się po upływie trzystu dni od orzeczenia separacji.

2. Jeżeli dziecko urodziło się przed upływem trzystu dni od ustania lub unieważnienia małżeństwa, lecz po zawarciu przez matkę drugiego małżeństwa, domniemywa się, że pochodzi ono od drugiego męża. Domniemanie to nie dotyczy przypadku, gdy dziecko urodziło się w następstwie procedury medycznie wspomaganej prokreacji, na którą wyraził zgodę pierwszy mąż matki.

Art. 72 ust. 1 Jeżeli nie zachodzi domniemanie, że ojcem dziecka jest mąż jego matki, albo gdy domniemanie takie zostało obalone, ustalenie ojcostwa może nastąpić albo przez uznanie ojcostwa albo na mocy orzeczenia sądu.

Natomiast co do teściów, zastosowanie znajdzie art. 61⁸ § 1 k.r.o., zgodnie z którym, z małżeństwa wynika powinowactwo między małżonkiem a krewnymi drugiego małżonka. Trwa ono mimo ustania małżeństwa.

Przy czym warto nadmienić, iż stosunek powinowactwa trwa mimo ustania małżeństwa. Zatem do omawianych okresów powinny zostać zaliczone również okresy pracy w gospodarstwie prowadzonym przez teściów po ustaniu małżeństwa. Jeśli pracowałeś w gospodarstwie rolnym teściów, ale nie ułożyło Ci się w życiu i się rozwiodłeś, okres ten nie przepadł!

Nie ważne czy gospodarstwo prowadzili rodzice/teściowe czy jeden rodzic/teść, przesłanka jest spełniona. Bowiem wykładnia przepisu art. 1 ust. 1 pkt 2 nakazuje uznać, że przesłanka jest spełniona, gdy gospodarstwo rolne jest prowadzone przez jednego z rodziców/teściów. W przeciwnym razie spod jej regulacji wyłączone zostałyby np. osoby, które mają wyłącznie jednego z rodziców/teściów.

Okresy pracy na rzecz rodziców i teściów podlegają kumulacji, czyli np. okres pracy u rodziców może być połączony z okresem późniejszej pracy u teściów.  Wynika to z literalnego brzmienia komentowanego przepisu w której użyto alternatywy łącznej „lub”. Można zatem zaliczyć obydwojgu małżonkom okresy pracy w gospodarstwie rolnym ich rodziców po ukończeniu 16 roku życia także wówczas, gdy po zawarciu związku małżeńskiego objęli, z oczywistych względów życiowych, tylko jedno z gospodarstw rodziców w celu jego wspólnego dalszego prowadzenia. Za przyjęciem takiej wykładni przemawia również to, że nieruchomości rolne stanowiące nawet odrębną własność małżonków, w czasie trwania związku małżeńskiego traktuje się jako wchodzące w skład jednego wspólnego gospodarstwa rolnego, bowiem oboje małżonkowie je prowadzą (Praca w gospodarstwie rolnym – wliczanie do stażu. Komentarz, red. prof. dr hab. Wojciech Muszalski, Krzysztof Walczak, Warszawa, 2022).

Kulminacja okresów pracy w gospodarstwie rodziców i teściów została potwierdzona przez Sąd Najwyższy:

W sytuacji, gdy po okresie pracy w gospodarstwie rolnym prowadzonym przez rodziców osoba obejmuje gospodarstwo teściów i rozpoczyna jego prowadzenie osobiście lub ze współmałżonkiem, okres tej pracy przypadający po ukończeniu 16 roku życia, na podstawie art. 1 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 20 lipca 1990 r. o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy (Dz.U. Nr 54, poz. 310), podlega wliczeniu do stażu pracy uprawniającego do nagrody jubileuszowej.

Uchwała Sądu Najwyższego dnia 8 czerwca 1993 r., I PZP 20/93 (OSNCP 1994 z. 1, poz. 9)

 

Do pracowniczego stażu pracy wlicza się okresy pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym rodziców, poprzedzające objęcie gospodarstwa rolnego teściów i rozpoczęcie jego prowadzenia, jeżeli przypadają one w czasie przed zatrudnieniem pracownika w ramach stosunku pracy (art. 1 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 20 lipca 1990 r. o wliczaniu okresu pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy (Dz.U. Nr 54, poz. 310).

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 października 1994 r., I PRN 82/94

 

Uważam, że przesłanka ukończenia 16 roku życia oraz fakt, że praca w gospodarstwie rolnym musiała być świadczona przed dniem 1 stycznia 1983 r., nie wymagają głębokiego uszczegółowienia, poza zapamiętaniem, że pierwszym dniem, od którego możemy zacząć liczyć nasz staż pracy w gospodarstwie jest dzień naszych 16 urodzin!

Ale, ale! Już przesłanka objęcia gospodarstwa prowadzonego przez rodziców lub teściów po ukończeniu 16 roku życia poprzedzonego okresem pracy w nim, wymaga bardzo szczegółowego omówienia.

Otóż, aby móc zaliczyć sobie do np. stażu pracowniczego, okres pracy w gospodarstwie rolnym rodziców lub teściów przed 1 stycznia 1983 r., konieczne było objęcie któregoś z tych gospodarstw (tego stanowiącego własność rodziców lub tego należącego do teściów). Zatem co oznacza to objęcie?

Przesłanka ta musi być spełniona, bowiem praca w gospodarstwie rolnym rodziców po ukończeniu 16 roku życia nie podlega zaliczeniu do pracowniczego stażu pracy, jeżeli choćby z przyczyn niezależnych od zainteresowanego nie nastąpiło objęcie tego gospodarstwa i rozpoczęcie jego prowadzenia osobiście lub wraz ze współmałżonkiem (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 czerwca 1997 r. (I PKN 200/97, OSNAPiUS 1998, Nr 10, poz. 295).

Pod pojęciem „objęcia gospodarstwa” należy rozumieć rozpoczęcie samodzielnego lub ze współmałżonkiem prowadzenia gospodarstwa rolnego rodziców albo teściów w charakterze właściciela posiadającego ten tytuł na podstawie obowiązujących wówczas form nabycia własności. Niezbędnym warunkiem do wliczenia okresu pracy w gospodarstwie rolnym jest objęcie tego gospodarstwa przez wnioskodawcę, a nie jedynie jego prowadzenie. (Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 25 kwietnia 2013 r., II SA/Wa 2240/12).

Zważywszy, iż ww. Wyrok mówi o obowiązujących wówczas, tj. przed dniem 1 stycznia 1983 r. formach nabycia własności, zasadne jest spojrzenie do obowiązujących w tamtym czasie przepisów prawa cywilnego w zakresie przeniesienia prawa własności. I tak też zgodnie z przepisami prawa cywilnego obowiązującymi przed dniem 1 stycznia 1983 r., objęcie gospodarstwa rolnego mogło nastąpić przez:

1) dziedziczenie gospodarstwa rolnego po przeprowadzonym postępowaniu spadkowym po rodzicach lub teściach;

2) przekazanie gospodarstwa rolnego przez rodziców lub teściów pracownikowi, jego małżonkowi lub obu małżonkom w formie aktu darowizny;

3) przekazanie gospodarstwa rolnego przez rodziców lub teściów pracownikowi, jego małżonkowi lub obu małżonkom w formie aktu kupna-sprzedaży;

4) przekazanie gospodarstwa rolnego w drodze umowy zamiany;

5) przekazanie nieodpłatnie następcy gospodarstwa rolnego w zamian za emeryturę, zgodnie z przepisami o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych;

6) przeniesienie własności nieruchomości rolnej w drodze umowy o dożywocie w zamian za zapewnienie zbywcy dożywotniego utrzymania, wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła, opału, zapewnienie odpowiedniej pomocy i pielęgnowania w chorobie oraz sprawienia mu własnym kosztem pogrzebu odpowiadającego miejscowym zwyczajom (T.Śmigiewicz-Podgórska, Praca w indywidualnym gospodarstwie, Sł.Prac. 1995, Nr 5, s. 3).

 

Ale!

Sąd Najwyższy w uchwale  z dnia 16 stycznia 1996 r. (I PZP 36/95) wskazał dodatkowo, że przepis art. 1 ust. 1 pkt 2 tej ustawy nie zawiera warunku, aby rodzice lub teściowie byli właścicielami gospodarstwa objętego następnie przez ich dzieci, lecz jedynie aby je prowadzili.

Objęcie gospodarstwa rolnego rodziców lub teściów samoistne posiadanie na podstawie nieformalnej umowy darowizny spełnia warunki z art. 1 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 20 lipca 1990 r. o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy (Dz.U. Nr 54 poz. 310).

Uchwała Sądu Najwyższego – Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 16 stycznia 1996 r. I PZP 36/95

 

Skoro przekazywane gospodarstwo nie musi być własnością rodziców lub teściów, to tym samym nie można rozumieć objęcia tego gospodarstwa przez dzieci wyłącznie jako nabycia własności.

 

Ponadto warto zauważyć, że z przepisu art. 1 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 20 lipca 1990 r. o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy (Dz.U. Nr 54, poz. 310) nie wynika, aby objęcie gospodarstwa rolnego i rozpoczęcie jego prowadzenia musiało nastąpić bezpośrednio po okresie pracy w gospodarstwie rolnym prowadzonym przez rodziców lub teściów. Sąd Najwyższy stwierdził, iż wyrażeniom użytym w art. 1 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 20 lipca 1990 r. o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy (Dz.U. Nr 54, poz. 310) należy przypisać taki sens, że pojęcie „objęcia” gospodarstwa oznacza także objęcie części gospodarstwa rolnego mogącej według kryteriów formalnych stanowić gospodarstwo rolne, zaś zwrot „okresy pracy… poprzedzające objęcie… gospodarstwa” mieści w sobie dopuszczalność przerwy między pracą w gospodarstwie rolnym rodziców lub teściów a objęciem i rozpoczęciem jego prowadzenia przez osobę zainteresowaną. Przedmiotem objęcia i prowadzenia musi być natomiast gospodarstwo rolne należące do rodziców lub teściów (Wyrok z dnia 16 grudnia 1994 r., I PRN 115/94, OSNAPiUS 1995, Nr 16, poz. 205)

Ustawa nie stawia żadnych dodatkowych wymogów związanych z momentem przejęcia gospodarstwa – może ono nastąpić bezpośrednio lub po pewnym czasie od zakończenia w nim pracy. Ponadto ustawa nie wprowadza minimalnego okresu jego prowadzenia. Tym samym dla wliczenia okresu pracy we wskazanym gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16. roku życia, nie jest istotne po upływie jakiego czasu po zakończeniu tej pracy gospodarstwo zostało przejęte.

 

Przy czym warto również nadmienić, iż z przepisu art. 1 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 20.12.1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz.U. z 2020 r. poz. 174 t.j.) nie wynika, aby warunkiem wliczenia pracy wykonywanej po ukończeniu 16 roku życia w gospodarstwie rodziców do pracowniczego stażu pracy było objęcie tego gospodarstwa w całości. Nie ma w ustawie żadnego uzasadnienia dla stwierdzenia, że ze stosunkowo dużego gospodarstwa rolnego nie można wydzielić gospodarstw mniejszych, o ile tak wydzielona część stanowi bądź może stanowić zorganizowaną całość gospodarczą (art. 55³ Kodeks Cywilny) (Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 15 czerwca 1999 r., II UKN 688/98).

 

Nadto z ustawy nie wynika, aby objęcie gospodarstwa musiało nastąpić przed 1 stycznia 1983 r. Data ta dotyczy tylko wymaganych, zaliczanych okresów pracy w gospodarstwie rodziców lub teściów pracownika po 16 roku życia.

 

Ostatnią z przesłanek wskazanych w art. 1 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 20 lipca 1990 r. o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy (Dz.U. Nr 54, poz. 310) jest nie tylko objęcie, ale prowadzenie objętego na opisanych powyżej zasadach gospodarstwa rolnego.

Przez prowadzenie gospodarstwa rolnego należy rozumieć samodzielną lub przy pomocy innych osób (osób bliskich, pracowników najemnych) faktyczną pracę w gospodarstwie rolnym wykonywaną na własny rachunek w charakterze właściciela bądź posiadacza w rozumieniu art. 336 Kodeksu Cywilnego.

Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 5 października 2001 r., II SA 1858/01

 

Pod pojęciem objęcie i prowadzenie gospodarstwa rolnego należy rozumieć nie tylko osobistą fizyczną pracę w polu, ale także organizowanie pracy, zarządzanie gospodarstwem, decydowanie o rodzaju produkcji.

(uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 7 września 1999 r., I PKN 250/99)

 

 

Po więcej zajrzyj do artykułów:

1. Staż pracy w gospodarstwie rolnym – przecież mi to nie jest do niczego potrzebne. Czy, aby na pewno?

2. Staż pracy w gospodarstwie rolnym – okresy prowadzenia indywidualnego gospodarstwa rolnego lub pracy w takim gospodarstwie, prowadzonym przez współmałżonka

3. Jak skutecznie wykazać staż pracy w gospodarstwie rolnym?