Czy tylko rodzic może wystąpić o uregulowanie kontaktów z dzieckiem?

Prawdą jest, że rodzice wychowują, a dziadkowie rozpieszczają. Jednak co w sytuacji, gdy rodzice dziecka nie pozwalają na spotkania dziecka z dziadkami, bądź podejmują różne czynności, aby dziecko nie znało swoich dziadków lub nie chciało się z nimi spotykać?

Czytając to pewnie twierdzisz, że takie sytuacje nie mają miejsca, więc po co w ogóle poruszać ten temat, jednak nic bardziej mylnego!

Coraz częściej mają miejsce sytuacje, kiedy dziadkowie pomimo wielu podejmowanych prób i rozmów, nie mogą spotkać się z ukochanym wnukiem/wnuczką. Związane jest to najczęściej z rozstaniem rodziców dziecka, którzy nie potrafiąc uregulować swoich wzajemnych relacji, obrażeni na wszystkich ucinają kontakt z rodziną byłego małżonka, zapominając, że dziecko ma prawo znać krewnych rodzica, z którym nie przebywa na co dzień. Podobne sytuacje mają miejsce, gdy jedno z rodziców dziecka umiera, a drugi rodzic z czasem układa sobie życie na nowo, często wyprowadzając się na drugi koniec Polski.

Czy dziadkowie muszą pogodzić się z tym, że dziecko ich syna lub córki nie będzie ich znało?

Otóż NIE!

Kodeks rodzinny i opiekuńczy w art. 113⁶ reguluje kwestie kontaktów dziecka z członkami rodzinny innymi niż rodzice, umożliwiając utrzymywanie kontaktu dziecka chociażby z dziadkami. Art. 113⁶ k.r.o. stanowi, że przepisy niniejszego oddziału (pt. Kontakty z dzieckiem) stosuje się odpowiednio do kontaktów rodzeństwa, dziadków, powinowatych w linii prostej, a także innych osób, jeżeli sprawowały one przez dłuższy czas pieczę nad dzieckiem.

Instytucja kontaktów stanowi prawne odzwierciedlenie naturalnej więzi łączącej rodziców z dzieckiem. Niemniej, wskazaną więź można zaobserwować również miedzy innymi osobami niż rodzice dziecka. Przedmiotowe znaczenie ma w tej materii stopień pokrewieństwa oraz rzeczywista bliskość istniejące między dzieckiem a innymi osobami. Zanim do krajowego porządku prawnego ustawodawca wprowadził wyżej przywołany przepis, Sąd Najwyższy dostrzegał potrzebę uregulowania kontaktów z dzieckiem osób innych niż rodzice, a bliskich dziecku, np. dziadków.

W uchwale z dnia 14 czerwca 1988 r. Sąd Najwyższy wskazał, iż Dziadkowie mogą żądać uregulowania osobistych kontaktów z wnukami, jeżeli leży to w interesie dzieci (sygn. akt: III CZP 42/88).

Zatem dziadkowie i ich wnuczęta mają prawo i obowiązek utrzymywania ze sobą kontaktów, przy czym ważny jest interes oraz dobro dziecka, gdyż to potrzeby dziecka powinny być brane w szczególności pod rozwagę.

Rola dziadków w życiu młodego człowieka jest bardzo ważna. Tym bardziej, dziadków, którzy aktywnie od narodzin dziecka uczestniczą w jego wychowywaniu. Kontakt z dziadkami pozwala na poznanie przez dziecko międzypokoleniowej historii rodziny czy pozycji społecznej. Pozwala to przy zagwarantowaniu prawidłowej postawy dziadków na pełny i pozytywny rozwój osobowości dziecka. Często kontakt z dziadkami poprzez okazywanie przywiązania i dbałości o wnuka pozwala na łagodzenie nieodzownych napięć pojawiających się na linii rodzice-dziecko w trakcie procesu wychowawczego. W nauce prawa postuluje się, aby wbrew wykładni literalnej omawianego przepisu przez pojęcie dziadków rozumieć także pradziadków (T. Justyński, Prawo, s. 98.).

Podkreślić trzeba, iż prawo osób trzecich do kontaktów z dzieckiem nie może być stawiane na równi z prawem i obowiązkiem rodziców do utrzymywania kontaktów z dzieckiem (por. J. Gajda, w: K. Pietrzykowski, Komentarz KRO, 2021, art. 1136, Nb 2). Uwaga ta ma swoje oparcie w postulacie zabezpieczenia dobra dziecka, bowiem z jednej strony pozytywne skutki w stosunku do dziecka wywoływać będzie utrzymywanie relacji z innymi bliskimi mu osobami, a przez to dziecko np. będzie mieć możliwość poznania swojego pochodzenia, pozycji rodzinnej, roli społecznej itp. Z drugiej jednak strony prawo do kontaktów z dzieckiem przez inne osoby nie może prowadzić do powstania konfliktów na tle wykonywania władzy rodzicielskiej przez rodziców, czy też w inny sposób zakłócać prawa dziecka do dorastania w bezpiecznych i spokojnych warunkach (por. T. Sokołowski, w: H. Dolecki, T. Sokołowski, Komentarz KRO, 2013, art. 1136, Nt 2).

Kontakty z dzieckiem obejmują w szczególności:

1. przebywanie z dzieckiem i bezpośrednie porozumiewanie się, tj.

• odwiedziny,
• spotkania,
• zabieranie dziecka poza miejsce jego stałego pobytu,

2. utrzymywanie korespondencji,
3. korzystanie z innych środków porozumiewania się na odległość, w tym ze środków komunikacji elektronicznej.

Przy czym sposób utrzymywania kontaktów dziadków z wnukiem/wnukami powinien być ustalony wspólnie z rodzicami/żyjącym rodzicem dziecka przy uwzględnieniu dobra małoletniego i biorąc pod uwagę jego rozsądne życzenia. Jednakże w przypadku kiedy nie jest możliwe ugodowe wypracowanie terminów i sposobu kontaktów, wówczas kwestie regulowania kontaktów dziadków z wnukami rozstrzyga i ustala Sąd opiekuńczy – Sąd Rejonowy Wydział Rodzinny i Nieletnich właściwy miejscowo dla miejsca zamieszkania małoletniego.

Jeżeli dziadkowie nie mogą spotkać się z wnukiem/wnuczką mają możliwość wystąpić o sądowe uregulowanie kontaktów, wówczas należy przygotować wniosek o uregulowanie kontaktów. Wniosek ten podlega opłacie sądowej w wysokości 100 zł, a we wniosku należy oznaczyć:

1. Sąd – będzie to Sąd Rejonowy Wydział Rodzinny i Nieletnich właściwy miejscowo dla miejsca zamieszkania małoletniego;
2. Wnioskodawcę – osobę, która składa wniosek (podajemy imię, nazwisko, adres zamieszkania i PESEL);
3. Uczestnika postępowania – osobę, która reprezentuje dziecko, tj. rodziców dziecka (rodzica, który sprawuje pełną władze rodzicielska nad dzieckiem);
4. Żądanie – wskazujemy, że chcemy uregulowania kontaktu z wnukiem i podajemy z jaką częstotliwością (raz w miesiącu, raz w tygodniu, w Święta, w Dzień babci itd.), w jakim przedziale czasowym (np. od 10 do 20) oraz w jakim miejscu (w miejscu zamieszkania dziecka, poza miejscem zamieszkania dziecka) chcemy, aby ten kontakt się odbywał;
5. Uzasadnienie – podając dlaczego wnosimy wniosek do sądu, wskazując, że np. tęsknimy za wnukiem/wnuczką, dotychczas spędzaliśmy z nim dużo czasu, troszczymy się o dziecko, chcemy aktywnie uczestniczyć w życiu dziecka, przywołać w jaki sposób wcześniej spędzany był czas z dzieckiem, powołać się na pomoc w opiece nad dzieckiem;
6. Załączyć dokumenty – np. wiadomości sms, email, pisma, które potwierdzą, że próbowaliśmy ustalić sposób i termin odbywania kontaktu z dzieckiem, ale postawa rodziców/rodzica uniemożliwiła pozasądowe uregulowanie kontaktów;
7. Podpisać wniosek – podpis musi być własnoręczny.

Do wniosku należy dołączyć potwierdzenie uiszczenia opłaty sądowej od wniosku w kwocie 100 zł oraz wymienione w treści wniosku załączniki. Wniosek wysyłamy na adres danego Sądu w 2 egzemplarzach (jeżeli uczestnikiem jest jeden rodzic) bądź w 3 egzemplarzach (jeżeli uczestnikiem jest oboje rodziców). Wniosek można złożyć również osobiście w siedzibie Sądu w sekretariacie wydziału lub w Biurze Obsługi Interesanta (to zależy już od konkretnego Sądu).

Naturalna więź łączącą rodziców z dzieckiem czy dziadków z dzieckiem można  zaobserwować również miedzy innymi osobami niż te wymienione powyżej. Przedmiotowe znaczenie ma w tej materii stopień pokrewieństwa oraz rzeczywista bliskość istniejące między dzieckiem a innymi osobami. Zgodnie z art. 113⁶ k.r.o. osobami uprawnionymi do żądania uregulowania kontaktów z dzieckiem oprócz rodziców i dziadków dziecka są:

• Rodzeństwo – które wbrew regule art. 58 § 1 zd. 3 k.r.o. (Rodzeństwo powinno wychowywać się wspólnie, chyba że dobro dziecka wymaga innego rozstrzygnięcia) wychowuje się rozłącznie. Do tej grupy zaliczyć należy również rodzeństwo przyrodnie, tj. posiadające wspólnego przodka. W konsekwencji jako rodzeństwo nie zostanie zaliczone potomstwo drugiego małżonka rodzica (por. H. Haak, A. Haak-Trzuskawska). Warto wskazać, iż na siłę naturalnej więzi łączącej rodzeństwo, a co za tym idzie na intensywność prawa do kontaktów z rodzeństwem wpływać będzie stan faktyczny. Inna bowiem jest więź naturalna łącząca rodzeństwo, które chociaż przez jakiś czas wychowywało się wspólnie, a inna, z reguły słabsza, będzie więź rodzeństwa, które nie pozostawało pod wspólną pieczą rodziców.
• Powinowaci w linii prostej (tj. ojczym, macocha) – przez pojęcie powinowactwa rozumie się stosunek rodzinnoprawny powstający między jednym z małżonków a krewnymi drugiego małżonka (por. H. Haak, A. Haak-Trzuskawska, Wedle art. 61⁸ 2 k.r.o. stopień i linię powinowactwa określa się wedle linii i stopnia pokrewieństwa, a zatem w linii prostej powinowactwo zachodzi między dzieckiem a ojczymem czy macochą, natomiast w linii prostej drugiego stopnia między dzieckiem a drugim małżonkiem jego dziadka lub babci;
• Inne osoby, jeżeli sprawowały one przez dłuższy czas pieczę nad dzieckiem (np. opiekunka, wujek, ciotka) – osoby te mogą ubiegać się o przyznanie prawa do utrzymywania kontaktu z dzieckiem jedynie wówczas, gdy sprawowały nad dzieckiem pieczę przez czas dłuższy. Ustawodawca nie zdecydował się na sprecyzowanie czasu, o jakim mowa w powołanym przepisie. Piśmiennictwo wskazuje, iż dotyczy to sytuacji, gdy po pierwsze, takie osoby zastępowały rodziców w sprawowaniu pieczy nad dzieckiem, a po drugie, czas trwania tego zastępstwa miał charakter długotrwałej przeszkody, np. choroby, izolacji w warunkach zakładu karnego, wyjazdu zagranicznego (por. H. Haak, A. Haak-Trzuskawska). Zaznaczyć trzeba, iż trudno jest arbitralnie wskazać jak długi czas musi upłynąć, aby doszło do wytworzenia się więzi między takim czasowym opiekunem a dzieckiem, lecz właśnie powstanie takiej więzi determinuje możliwość ustalenia kontaktów takiej osoby z dzieckiem. Do omawianej ostatniej grupy osób uprawnionych do kontaktów z dzieckiem obserwacje społeczne pozwalają często zakwalifikować pradziadków, krewnych w linii bocznej, jak ciotka wujek, stryj, kuzynostwo, a często także i opiekunki czy rodziców chrzestnych, a nawet sąsiadów. Powtórzyć warto, iż sam upływ czasu sprawowania pieczy nad dzieckiem nie jest wystarczającą przesłanką do ustalenia prawa do kontaktów z dzieckiem. Uniwersalna dla wszystkich instytucji prawa rodzinnego zasada ochrony dobra dziecka nakazuje ustalenie prawa do kontaktów z dzieckiem, jedynie wówczas, gdy między czasowym opiekunem a dzieckiem powstanie więź, której podtrzymywanie i pielęgnowanie w drodze kontaktów pozostaje w zgodzie z dobrem dziecka.

W piśmiennictwie podnosi się, że wskazana klasyfikacja winna być traktowana hierarchicznie, tj. przywołana kolejność determinuje co do zasady stopień intensywności prawa do kontaktów z dzieckiem, jednakże z zastrzeżeniem, iż stan faktyczny może uzasadniać odstępstwo od zaproponowanej kolejności (por. J. Zajączkowska-Burtowy, w: M. Fras, M. Habdas, Komentarz KRO, 2021, art. 1136, Nt 2).

Zatem warto pamiętać, iż rodzic nie ma prawa alienować dziecka, więzi nawiązane przez dziecko należy pielęgnować. Tym samym, jeżeli znalazłeś się w podobnej sytuacji i mimo, że bardzo kochasz swojego wnuka/wnuczkę, brata/siostrę, pasierba/pasierbicę, ale ich biologiczny rodzic nie pozwala Ci się z nim kontaktować i spotykać – masz prawo walczyć. Relacje rodzinne są bardzo ważne, a ich podtrzymywanie w tych trudnych czasach jest na wagę złota.

Pamiętaj, że dziecko ma prawo znać swoich krewnych!

Jeśli potrzebujesz konsultacji, napisz bądź zadzwoń 🙂