W artykule Staż pracy w gospodarstwie rolnym – kim jest DOMOWNIK? na czynniki pierwsze ,,rozłożyłam” definicję domownika zawartą w art. 6 pkt 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz.U. z 1991 r. Nr 7, poz. 24 ze zm.).

Zgodnie z zapisami tegoż punktu przez określenie domownik, rozumie się osobę bliską rolnikowi, która:

a) ukończyła 16 lat,

b) pozostaje z rolnikiem we wspólnym gospodarstwie domowym lub zamieszkuje na terenie jego gospodarstwa rolnego albo w bliskim sąsiedztwie,

c) stale pracuje w tym gospodarstwie rolnym i nie jest związana z rolnikiem stosunkiem pracy.

Od ponad roku odpowiadam na liczne pytania w przedmiocie stażu pracy w gospodarstwie rolnym, który można zaliczyć do pracowniczego stażu pracy. Bardzo często pytania dotyczą częstotliwości tej pracy. Mogę śmiało stwierdzić, że zagadnienie stałości pracy w gospodarstwie jest najważniejszym w kontekście pracowniczego stażu pracy, bowiem większość moich Klientów, rozmówców i osób przeglądających blog, zadając pytanie spełnia kryterium wieku i praktycznie zawsze warunek zamieszkiwania na terenie gospodarstwa, ale nie zawsze można z całą stanowczością uznać, że spełnia przesłankę stałej pracy w gospodarstwie rolnym.

 

W tym artykule w oparciu o przykłady z życia wzięte, postaram się rozprawić z określeniem stałej pracy! No to ruszamy 🙂 w przestrzeń intelektualnej przygody! 

 

Zacznijmy od znaczenia słowa ,,stale” w języku polskim, Otóż w Słowniku Współczesnego Języka Polskiego pojęcie ,,stale” określono jako w sposób ciągły, nieustanny, nieprzerwany; bezustannie, bez przerwy, bez ustanku, przez cały czas. Zatem stała praca, to nie praca dorywcza, wpadkowa, a powiązana z dużą częstotliwością.

Uznałam, że nie będę przemycać tylko ,,suchej” teorii, ale postaram się wytłumaczyć przesłankę ,,stale pracuje w tym gospodarstwie rolnym” w oparciu o metodę questions and answers, czyli to słynne instagramowe Q&A .  Poniżej więc prezentuje najczęściej zadawane mi pytania oraz odpowiedzi, stanowiące oficjalne stanowisko orzecznicze i doktrynalne.

 

1.Co z nauką w szkole ponadpodstawowej? 

Pojęcia „stałej pracy w gospodarstwie rolnym” nie należy utożsamiać z koniecznością ciągłego jej wykonywania i nie zawsze praca ta musi polegać na nieustannym podejmowaniu czynności rolniczych. Jeśli bowiem prawodawca wprowadza pojęcie „rolnika”, jak i „domownika”, to zapewne czyni to po to, aby odróżnić charakter świadczonej przez każdego z nich pracy w gospodarstwie rolnym. Nie można zatem z góry zakładać, że w przypadku osoby, która spełnia pozostałe przesłanki definicji domownika, fakt jej uczęszczania do szkoły ponadpodstawowej poza miejscem zamieszkania oraz związane z tym obowiązki szkolne zawsze wykluczają możliwość uznania, iż wykonuje ona stałą pracę w gospodarstwie rolnym. Ocena, czy okres pracy świadczonej przez ucznia szkoły ponadpodstawowej, na rzecz rodziców prowadzących gospodarstwo rolne, kwalifikuje się do zaliczenia jej do stażu pracowniczego możliwa jest dopiero po dokładnym ustaleniu stanu faktycznego, uwzględnieniu wielkości, struktury i rodzaju gospodarstwa rolnego, liczby pracujących w nim osób oraz rzeczywistych technicznych uwarunkowań konieczności pracy tej osoby w gospodarstwie (Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 12 sierpnia 2014 r., I OSK 1008/13).

2. Czy jeśli byłam/byłem uczniem szkoły ponadgimnazjalnej i codziennie po szkole pomagałam/pomagałem rodzicom, to można uznać, że ,,stale pracowałam/pracowałem” w gospodarstwie rodziców?

Odpowiedź brzmi: TAK!

Samo kształcenie w dziennej, wieczorowej czy zaocznej szkole ponadpodstawowej lub nawet wyższej nie wyklucza możliwości zakwalifikowania pracy wykonywanej w gospodarstwie rolnym jako stałej. O świadczeniu stałej pracy w gospodarstwie rolnym nie może być mowy jedynie wówczas, gdy osoba bliska rolnikowi pobiera naukę w szkole/uczelni znajdującej się w znacznej odległości od miejsca zamieszkania skarżącego, co nie pozwala na codzienny powrót do domu i wiąże się z koniecznością zamieszkania na przykład w internacie lub akademiku (Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 18 maja 2020 r., I OSK 1607/19).

Podobna sytuacja może zachodzić również wówczas, gdy wprawdzie odległość szkoły do miejscowości, w której zamieszkuje domownik i w której znajduje się gospodarstwo, nie jest aż tak znaczna, ale jej pokonanie przez ucznia jest bardzo utrudnione z uwagi między innymi na problemy komunikacyjne. Jednakże co do zasady samo łączenie nauki w szkole z pracą w gospodarstwie rolnym nie wyklucza dopuszczalności zaliczenia okresu wykonywania takiej pracy do stażu pracowniczego, o ile zostanie wykazane, że stała praca w gospodarstwie była przez domownika faktycznie wykonywana (Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 30 czerwca 2015 r., I OSK 1524/14).

3. W gospodarstwie rodziców pracowałam tylko w wakacje? Czy mogę ten czas zaliczyć do pracowniczego stażu pracy?

Odpowiedź brzmi: NIE!

Pomoc w pracach przy prowadzeniu gospodarstwa rolnego rodziców świadczona podczas wakacji przez dziecko uczęszczające do szkoły ponadpodstawowej nie jest pracą w gospodarstwie rolnym w rozumieniu art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.) (Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 13 stycznia 1998 r., II UKN 433/97).

4. Czy ,,stałą pracą” w gospodarstwie rolnym jest wykonywanie obowiązków stricte domowych?

Odpowiedź brzmi: NIE!

Jak wskazał Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia z dnia 19 lutego 2015 r. (I OSK 1869/13) drobne czynności systematycznie wykonywane w ramach rodzinnego podziału obowiązków oraz inne, ale świadczone okazjonalnie nie stanowią stałej pracy w gospodarstwie rolnym. O stałej pracy można mówić tylko wtedy, gdy pomoc na rzecz rolnika była (lub mogła być) świadczona w rozmiarach istotnych dla funkcjonowania gospodarstwa.

Warto również zapamiętać, że nie ma żadnych racjonalnych przesłanek do tak liberalnego traktowania osób bliskich rolnika, by nawet drobne prace domownika wykonywane przez niego w gospodarstwie rolnym uznawać za stałą pracę w omawianym znaczeniu. Stanowiłoby to nadmierne uprzywilejowanie osób świadczących jakąkolwiek pomoc w gospodarstwie rolnym w stosunku do pracowników (Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 23 października 2015 r., I OSK 965/14).

5. Czy jest wymagane, by domownik poświęcał cały swój czas pracy na pracę w gospodarstwie rolnym osoby bliskiej?

Odpowiedź brzmi: NIE!

Domownikiem rolnika może być osoba, dla której praca w gospodarstwie rolnym nie stanowi podstawowego zajęcia i stałego źródła utrzymania. Nie jest wymagane, by domownik poświęcał cały swój czas pracy na pracę w gospodarstwie rolnym osoby bliskiej, jak też nie musi czerpać środków utrzymania wyłącznie z tej pracy. O stałości pracy domownika w gospodarstwie rolnym w rozumieniu art. 6 pkt 2 ustawy z 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników decyduje zachowanie gotowości do świadczenia jej na rzecz gospodarstwa osoby bliskiej w wymiarze czasu stosownym do zakładanego przez rolnika prawidłowego jego funkcjonowania. Sam fakt zamieszkiwania wspólnie z rodzicami w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia nie daje podstaw do przypisania takiej osobie statusu domownika. Stała praca w gospodarstwie rolnym wymaga również pewnego psychicznego nastawienia polegającego na wiązaniu się w pewnym okresie czasu z gospodarstwem rolnym i nieszukaniu stałego zatrudnienia poza nim (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie – III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 26 czerwca 2019 r., III AUa 650/18).

6. Czy „stała praca” w gospodarstwie zawsze musi polegać na codziennym wykonywaniu czynności rolniczych?

Odpowiedź brzmi: NIE!

„Stała praca” w gospodarstwie nie zawsze musi polegać na codziennym wykonywaniu czynności rolniczych, gdyż – na przykład ze względu na rodzaj produkcji – niekiedy nie będzie to nawet konieczne (np. produkcja zbóż). Polega ona jednak na pewnej systematyczności i co najmniej na gotowości do wykonywania pracy rolnej, gdy jest to niezbędne rolnikowi prowadzącemu gospodarstwo. Ten element dyspozycyjności domownika potwierdza również wymóg zamieszkania domownika na terenie gospodarstwa lub w pobliżu, czyli w takiej odległości, która umożliwia jak najszybsze dotarcie na teren gospodarstwa, jeżeli zajdzie taka potrzeba i świadczenia na rzecz gospodarstwa przez domownika pracy w wymiarze czasu niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania gospodarstwa rolnego. Ponadto „stała praca” wymaga pewnego nastawienia psychicznego polegającego na wiązaniu się na określony czas z gospodarstwem rolnym. Pojmowana w ten sposób cecha stałości świadczy o istotnym znaczeniu nastawienia samego domownika na stałe świadczenie pracy w gospodarstwie rolnym i odpowiadającą temu nastawieniu niezmienną możliwość skorzystania z jego pracy przez rolnika prowadzącego gospodarstwo. Stałość pracy w gospodarstwie rolnym wiąże się również z przydzieleniem pewnych zadań. Takie zlecenie oparte jest na zaufaniu, a rolnik może w tym czasie zająć się innymi pracami, mając pewność, że domownik wykona powierzone prace; pomiędzy domownikiem a rolnikiem wytwarza się więź podobna do relacji powstałych w wyniku podjęcia zatrudnienia przez pracownika; bez pomocy domownika rolnik musiałby zatrudnić inną osobę dla prawidłowego funkcjonowania gospodarstwa (Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 18 maja 2020 r., I OSK 1607/19).

7. Czy konieczne jest, abym pracowała/pracował w takim samym wymiarze czasowym jak moi rodzice, aby uznać, że praca jest ,,stała”?

Odpowiedź brzmi: NIE!

Pracy domownika nie można oceniać taką samą miarą jak pracy samego rolnika. Domownik nie prowadzi zawodowej działalności rolniczej na własny rachunek. Ma on jedynie pomagać rolnikowi, wykonując wskazane przez niego prace związane z prawidłowym funkcjonowaniem gospodarstwa rolnego. Ustawodawca w żadnym przepisie prawa nie zdefiniował pojęcia „stałej pracy”. Charakter pomocy świadczonej rolnikowi przez bliską mu osobę należy zatem analizować indywidualnie, a tym samym na tle okoliczności konkretnej sprawy oceniać czy pomoc taką można uznać za „stałą pracę” w celu uzyskania określonych uprawnień pracowniczych. Nie można natomiast zgodzić się ze stanowiskiem, że dla uznania, że praca w gospodarstwie rolnym miała charakter stały wystarczy jedynie ustalenie, że osoba bliska rolnikowi wykonywała czy mogła wykonywać jakiekolwiek zabiegi agrotechniczne związane z produkcją rolną, realizując w ten sposób dyspozycje rolnika prowadzącego dane gospodarstwo rolne. O stałej pracy można mówić tylko wtedy, gdy pomoc na rzecz rolnika była (lub mogła być) świadczona w rozmiarach rzeczywiście istotnych dla funkcjonowania gospodarstwa (Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 22 maja 2015 r., I OSK 2208/13).

8. Czy, aby uznać moja pracę za ,,stałą” konieczne jest czerpanie środków do życia tylko z pracy w gospodarstwie? Czy mogę sobie w tym czasie dorabiać?

Można sobie dorobić, praca w gospodarstwie nie musi być wyłącznym źródłem dochodów. 

Korelacja art. 6 pkt 2 i art. 5a ustawy wskazuje jasno, że domownikiem rolnika może być osoba, dla której praca w gospodarstwie rolnym nie stanowi podstawowego zajęcia i stałego źródła utrzymania. Nie jest wymagane, by domownik poświęcał cały swój czas pracy w gospodarstwie rolnym osoby bliskiej, jak też nie musi czerpać środków utrzymania wyłącznie z tej pracy. Jest to wyraz nowego określenia domownika rolnika, który w art. 2 pkt 2 poprzednio obowiązującej ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (t.j. Dz.U. z 1989 r. Nr 24, poz. 133 ze zm.) obejmowany był ubezpieczeniem jedynie wtedy, gdy nie podlegał obowiązkowi ubezpieczenia na podstawie innych przepisów, a ponadto gdy praca w gospodarstwie rolnym stanowiła jego główne źródło utrzymania (uzasadnienie Wyroku Sądu Najwyższego – Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 4 października 2006 r. II UK 42/06)

9. A co jeśli pracowałam/pracowałem w gospodarstwie rodziców i byłam/byłem zarejestrowany w Powiatowym Urzędzie Pracy jako osoba bezrobotna?

Fakt rejestracji w charakterze bezrobotnego oraz uczęszczanie na kurs doskonalenia zawodowego nie uniemożliwiały skarżącemu pracy w prowadzonym przez rodziców gospodarstwie rolnym, kształcenie się skarżącego w szkole ponadpodstawowej, a następnie na studiach w systemie dziennym, a także rejestracja w charakterze bezrobotnego (bez prawa do zasiłku) i pozostawanie z rodzicami we wspólnym gospodarstwie domowym (rolnym) bez pracy zarobkowej wskazuje, iż w istocie jedynym źródłem utrzymania funkcjonariusza w tym czasie były pożytki z pracy na roli (zob. uzasadnienie wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 22 maja 2014 r., I OSK 1234/13).

Zatem można uznać, że na posiadanie statusu domownika nie ma wpływu fakty, iż w okresie wykonywania pracy w gospodarstwie rolnym, osoba ta pozostawała zarejestrowana jako osoba bezrobotna w Powiatowym Urzędzie Pracy, bez przyznanego prawa do zasiłku. Definicja osoby bezrobotnej zawarta w art. 2ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy ((Dz.U. z 2023 r. poz. 735) nie „zabrania” bezrobotnemu świadczenia nieformalnej pracy (tj. nie opartej na stosunku pracy lub stosunku cywilnoprawnym) na rzecz osób bliskich. Praca w charakterze domownika w gospodarstwie rolnym nie skutkuje więc skreśleniem z rejestru osób bezrobotnych, stąd fakt figurowania w tym rejestrze nie oznacza, że okres ten nie może być wliczany do stażu pracy jako okres pracy domownika.

Okres pobierania zasiłku dla osoby bezrobotnej również nie stanowiłby wykluczenia, przy czym zgodnie z art. 79 ust. 1 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy ((Dz.U. z 2023 r. poz. 735) okresy pobierania zasiłku i stypendium przyznanych na podstawie art. 41 ust. 1, art. 53 ust. 6 i art. 53g ust. 1 wlicza się do okresu pracy wymaganego do nabycia lub zachowania uprawnień pracowniczych oraz okresów składkowych w rozumieniu przepisów o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Zatem okres pozostawania na tzw. zasiłku dla bezrobotnych sam w sobie wlicza się do okresu pracy wymaganego do uprawnień pracowniczych i nie trzeba go udowadniać.

10. Studiowałam/studiowałem zaocznie, tylko w niektóre weekendy, a cały czas pracowałam/pracowałem w gospodarstwie rodziców, czy mogę zaliczyć ten okres do pracowniczego stażu pracy?

Odpowiedź brzmi: TAK!

Studia odbywane w systemie zaocznym, to niewątpliwie same takie studia, niepołączone z wykonywaniem dodatkowych zajęć zarobkowych, nie stanowiłyby przeszkody do uznania tego okresu jako pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym (uzasadnienie wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 29 lipca 2011 r., I OSK 321/11). 

11. Co może świadczyć o ,,stałej pracy” w gospodarstwie? Co będzie sprawdzane, ustalane, badane?

Dokonując oceny, czy w danej sprawie osoba bliska rolnika faktycznie wykonywała stałą pracę w gospodarstwie rolnym należy:

• dokładnie przeanalizować przebieg pracy wnioskodawcy w gospodarstwie oraz
• ustalić, jaki był charakter gospodarstwa,
• ustalić ile osób rzeczywiście świadczyło pomoc na rzecz rolnika oraz
• jakie konkretnie czynności w gospodarstwie wykonywał wnioskodawca,
• a następnie wnikliwie ocenić czy pomoc ta świadczona była w zakresie znaczącym dla funkcjonowania gospodarstwa rolnego, a jeżeli tak to, czy była ona wykonywana w takim rozmiarze przez cały rok czy jedynie sezonowo,
• a także ustalić czy z uwagi na profil gospodarstwa, stopień jego zmechanizowania i liczbę członków rodziny rolnika rzeczywiście w całym wnioskowanym okresie zachodziła potrzeba wykonywania pracy o deklarowanym przez wnioskodawcę charakterze i rozmiarze.

12. Ile godzin dziennie należy pracować w gospodarstwie, aby można było uznać mnie za domownika i zaliczyć mi tę pracę do pracowniczego stażu pracy?

Odpowiedź brzmi: TO ZALEŻY, ale przyjmuje się, że mają to być minimum 4 godziny dziennie.

W judykaturze dominuje pogląd, że o uwzględnieniu przy ustalaniu stażu ubezpieczeniowego uprawniającego do świadczeń emerytalno-rentowych okresów pracy w gospodarstwie rolnym sprzed objęcia rolników obowiązkiem opłacania składek na rolnicze ubezpieczenie społeczne domowników (tj. przed dniem 1 stycznia 1983 r.) przesądza wystąpienie dwóch okoliczności: wykonywanie czynności rolniczych powinno odbywać się zgodnie z warunkami określonymi w definicji legalnej domownika oraz w wymiarze nie niższym niż połowa ustawowego czasu pracy, tj. minimum 4 godziny dziennie.

Na podstawie przepisu art. 5 ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 104, poz. 450 ze zm.) okresy pracy domownika w gospodarstwie rolnym przed dniem 1 stycznia 1983 r. uwzględnia się przy ustalaniu uprawnień emerytalno-rentowych, gdy była wykonywana w wymiarze nie niższym niż połowa ustawowego czasu pracy (Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 28 lutego 1997 r., II UKN 96/96).

Sąd Najwyższy stwierdził, że wykonywanie przez domownika w gospodarstwie rolnym prac o charakterze dorywczym, okazjonalnie i w wymiarze niższym od połowy pełnego wymiaru czasu pracy, nie może być traktowane jako okres składkowy w rozumieniu art. 5 pkt 3 ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 104, poz. 450 ze zm.) (Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 18 lutego 1999 r., II UKN 491/98).

13. Czy, aby uznać mnie za domownika musze posiadać ubezpieczenie w KRUS?

Odpowiedź brzmi: NIE!

Nie znajduje oparcia w stanie prawnym pogląd, iż warunkiem uznania za domownika rolnika jest opłacanie składek na ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie. Brak opłaty składek na ubezpieczenie społeczne rolników nie powoduje utraty statusu rolnika, czy też domownika, bowiem nie przewiduje tego jakikolwiek przepis ustawy, lecz ma jedynie wpływ na nabycie uprawnień do świadczeń (Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 8 czerwca 2010 r., II SA/Wa 180/10).

 

Bacząc na powyższe można śmiało powiedzieć, że każdy przypadek jest indywidualny, ile historii, tyle odpowiedzi Jednak uogólniając można rzec, że stała praca polega na pewnej systematyczności i co najmniej na gotowości do wykonywania pracy rolnej, gdy jest to niezbędne rolnikowi prowadzącemu gospodarstwo, a nie wyłącznie wówczas, gdy pomoc taką deklaruje domownik. Ten element dyspozycyjności domownika, potwierdza również wymóg zamieszkania domownika na terenie gospodarstwa lub w pobliżu, czyli w takiej odległości, która umożliwia jak najszybsze dotarcie na teren gospodarstwa, jeżeli zajdzie taka potrzeba i świadczenia na rzecz gospodarstwa osoby bliskiej pracy w wymiarze czasu niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania gospodarstwa rolnego. Praca w gospodarstwie nie może być dorywcza, wpadkowa, tylko weekendowa, bądź wykonywana kilka dni w roku podczas wakacji u dziadków na wsi. Osoba, która wykonuje prace w gospodarstwie i chcę te pracę zaliczyć do pracowniczego stażu pracy, winna rozumieć idee gospodarstwa oraz znać reguły jego funkcjonowania. Nie musi wykonywać wszystkich czynności, wszak nie jest rolnikiem – właścicielem, ale winna być dyspozycyjna i swoim postępowaniem oferować pełne wsparciem rolnika w pracy na gospodarstwie.

W komentarzach pod artykułem: Jak skutecznie wykazać staż pracy w gospodarstwie rolnym?  można zapoznać się z ciekawymi pytaniami czytelników dotyczącymi stażu pracy w gospodarstwie rolnym oraz moimi odpowiedziami na realne sytuacje. Przy czym jestem otwarta na kolejne intrygujące pytania, zapraszam do zadawania ich w komentarzu! Obiecuję, że na każde z nich postaram się odpowiedzieć. W treści artykułu przedstawiłam tylko najczęściej pojawiające się zagadnienia. A może Ty masz jeszcze coś ciekawszego? Odezwij się!