DOMOWNIK pojęcie, które w obrocie rolniczym pojawia się bardzo często. Przede wszystkim o domowniku mówimy w kontekście ubezpieczenia społecznego rolników, gdyż ustawa z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz.U. z 1991 r. Nr 7, poz. 24 ze zm.) w art. 6 pkt 2 podaje ustawowa definicje domownika.

 

 

Określenie to zostało zdefiniowane właśnie we wspomnianej powyżej ustawie, bowiem jak wskazał ustawodawca w art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz.U. z 1991 r. Nr 7, poz. 24 ze zm.) ubezpieczeniu wypadkowemu, chorobowemu i macierzyńskiemu podlega z mocy ustawy:

1. rolnik, którego gospodarstwo obejmuje obszar użytków rolnych powyżej 1 ha przeliczeniowego lub dział specjalny,
2.  domownik rolnika, o którym mowa w pkt 1

 

Jednakże  kontynuując wpisy w zakresie zaliczenia stażu pracy w gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy, odniosę się do definicji DOMOWNIKA, właśnie w kontekście stażu pracy. Przy czym wskazuję, iż poniżej poczynione analizy będą miały zastosowanie nie tylko w zakresie stażu pracy, ale także w zakresie świadczeń emerytalnych czy uprawnień do objęcia ubezpieczeniem społecznym rolników.

Wracając do kwestii stażu pracy w gospodarstwie w kontekście pracowniczego stażu pracy bardzo ważna jest data 1 stycznia 1983 r. Bowiem biorąc pod uwagę art. 1 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 20 lipca 1990 r. o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy (Dz.U. Nr 54, poz. 310), który stanowi, że ilekroć przepisy prawa lub postanowienia układu zbiorowego pracy albo porozumienia w sprawie zakładowego systemu wynagradzania przewiduje  wliczanie do stażu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownika wynikające ze stosunku pracy, okresów zatrudnienia w innych zakładach pracy, do stażu tego wlicza się pracownikowi także przypadające po dniu 31 grudnia 1982 r. okresy pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym w charakterze domownika w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin, to zasadne staje się podjęcie czynności zmierzających do przybliżenia i wytłumaczenia pojęcia DOMOWNIK.

Przy czym w art. 1 ust. 1 pkt 3 z dnia 20 lipca 1990 r. o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy (Dz.U. Nr 54, poz. 310) wskazano na datę – po dniu 31 grudnia 1982 r. Albowiem w dniu 1 stycznia 1983 r. obowiązywała ustawa z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin, która to w art. 2 pkt 2  definiowała DOMOWNIKÓW jako:

1. członków rodziny rolnika i inne osoby pracujące w gospodarstwie rolnym,
2. jeżeli pozostają we wspólnym gospodarstwie domowym z rolnikiem,
3. ukończyły 16 lat,
4. nie podlegają obowiązkowi ubezpieczenia na podstawie innych przepisów,
5. a ponadto praca w gospodarstwie rolnym stanowi ich główne źródło utrzymania.

 

Do ww. ustawy zostało sporządzone rozporządzenie wykonawcze, tj. rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 marca 1983 r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (Dz.U.1983.Nr 21 poz. 94).

W § 2 tegoż Rozporządzenie doprecyzowano, że

1.Przy ustalaniu obowiązku ubezpieczenia domowników uznaje się, że:

1) domownik pozostaje z rolnikiem we wspólnym gospodarstwie domowym, jeżeli zamieszkuje na terenie gospodarstwa rolnego prowadzonego przez rolnika lub w bezpośrednim jego sąsiedztwie,

2) praca domownika w gospodarstwie rolnym stanowi jego główne źródło utrzymania, jeżeli nie osiąga on dochodów z innych źródeł w wysokości przekraczającej miesięcznie połowę najniższego wynagrodzenia obowiązującego w gospodarce uspołecznionej.

2.Praca domownika w gospodarstwie rolnym nie stanowi głównego źródła utrzymania, jeżeli:

1) domownik kształci się w szkole ponadpodstawowej lub wyższej albo

2) rolnik udowodni, że domownik jest inwalidą I lub II grupy albo III grupy, jeżeli jest całkowicie niezdolny do pracy w gospodarstwie rolnym.

3.Nie uznaje się za domownika osoby nie będącej członkiem rodziny rolnika, jeżeli z charakteru wykonywanej przez nią pracy wynika, że powinna być ona zatrudniona na podstawie umowy o pracę.

 

Pierwotne brzmienie § 2 ust. 3 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 marca 1983 r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (Dz.U.1983.Nr 21 poz. 94), wskazywało, że nie uznawano za domownika osoby nie będącej członkiem rodziny rolnika, jeżeli z charakteru wykonywanej przez nią pracy wynikało, że powinna być ona zatrudniona na podstawie umowy o pracę. Norma ta uległa zmianie mocą rozporządzenia Rady Ministrów z 19 marca 1990 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (Dz.U. Nr 19, poz. 115). Wtedy to nadano jej brzmienie, zgodnie z którym nie uznawało się za domownika osoby nie będącej członkiem rodziny rolnika, jeżeli osoba ta była zatrudniona w gospodarstwie rolnym w charakterze pracownika. Okoliczność tę ustalano na podstawie oświadczenia rolnika i zainteresowanej osoby.

Definicja DOMOWNIKA uległa zmianie i doprecyzowaniu wraz z wejściem w życie w dniu 1 stycznia 1991 r. ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz.U. z 1991 r. Nr 7, poz. 24 ze zm.), która z oczywistymi zmianami obowiązuje do dnia dzisiejszego. Przy czym w zakresie definicji domownika, ustawodawca od dnia 1 stycznia 1991 r. nie poczynił żadnych zmian. 

W art. 6 pkt 2 wskazano na definicje domownika, uznając, że mówiąc o domowniku, rozumie się:

osobę bliską rolnikowi, która:

a) ukończyła 16 lat,

b) pozostaje z rolnikiem we wspólnym gospodarstwie domowym lub zamieszkuje na terenie jego gospodarstwa rolnego albo w bliskim sąsiedztwie,

c) stale pracuje w tym gospodarstwie rolnym i nie jest związana z rolnikiem stosunkiem pracy.

 

Ustawodawca nie zdefiniował pojęcia ,,osoby bliskiej rolnikowi’’. W tej materii odpowiedzi należy szukać  w orzecznictwie. Tak też ustalono, że osobami bliskimi rolnika są:

• małżonek,
• dzieci (zarówno własne, jak i przysposobione, tj. adoptowane),
• rodzice,
• rodzeństwo,
• pozostające z rolnikiem w związku konkubenckim,
• inne osoby (macocha, ojczym, pasierb, dzieci przyjęte na wychowanie, nawet jeśli jest to przyjęcie nieformalne),

jeśli ww. osoby wykonują nieodpłatną pracę w gospodarstwie rolnym, z uwagi na łączące je z rolnikiem osobiste relacje, które nie odpowiadają relacji pracownik – pracodawca.

 

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 czerwca 2018 r. (I UK 154/17) 

Za osoby bliskie rolnikowi (art. 6 pkt 2 ustawy z 20.12.1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników) można uznać przede wszystkim osoby zaliczane do członków najbliższej rodziny rolnika, a więc zstępnych (dzieci własne i przysposobione), wstępnych (rodzice) oraz rodzeństwo. Do osób bliskich może być także zaliczona osoba pozostająca w konkubinacie z rolnikiem, a także inna osoba (np. macocha, pasierb czy dziecko przyjęte na wychowanie – także nieformalnie), która z powodu osobistych relacji łączących ją z rolnikiem (podobnych do tych, jakie łączą rodziców i dzieci, rodzeństwo) wykonuje nieodpłatną pracę w gospodarstwie rolnym.

 

Jednakże należy pamiętać, że ww. katalog osób stanowi katalog otwarty, zatem  do osób bliskich może być także zaliczony inny członek rodziny lub powinowaty, jeżeli łączy go z rolnikiem bliska więź oparta na tradycyjnych bądź quasi więziach rodzinnych. To musi być silna więź i przywiązanie, które warunkuje wykonywanie pracy na rachunek rolnika bez otrzymywania wynagrodzenia z tego tytułu.

Aby uznać daną osobę za domownika, to osoba ta musi:

– pozostawać we wspólnym gospodarstwie domowym z rolnikiem, lub

– zamieszkiwać na terenie gospodarstwa rolnika, w którym to gospodarstwie pracuje, lub

– zamieszkiwać w bliskim sąsiedztwie tegoż gospodarstwa,

– wykonywać stałą pracę w tym konkretnym gospodarstwie rolnym,

– nie pozostawać z rolnikiem w stosunku pracy (dotyczy to każdej umowy, nie tylko umowy o pracę).

 

Osobami pozostającymi we wspólnym gospodarstwie domowym są wszystkie osoby, które wspólnie zamieszkują i wspólnie gospodarują. Nie ma jednolitej definicji gospodarstwa domowego, bowiem definicja ta przewijają się w licznych ustawach i podlega małym modyfikacjom, poprzez dostosowywanie ich do przedmiotu poszczególnej ustawy. Jednakże należy zapamiętać, że gospodarstwo domowe tworzy rodzina najczęściej rodzice i dzieci, którzy wspólnie zamieszkują, gotują, kupują, sprzątają itd., czyli gospodarują, w tym gospodarują wspólnym budżetem.

 

Jak rozumieć ,,bliskie sąsiedztwo rolnika’’?

Otóż pojęcie bliskiego sąsiedztwa, warunkującego uzyskanie statusu domownika w rozumieniu art. 6 pkt 2a ustawy z dnia 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników (t.j. Dz.U. z 2008 r. Nr 50, poz. 291), oznacza zamieszkiwanie na tyle blisko gospodarstwa rolnego, aby w każdej chwili można było przystąpić do wykonywania czynności – pracy, a więc może to oznaczać zamieszkiwanie w bezpośrednim sąsiedztwie, klika domów dalej lub w ostateczności w tej samej miejscowości (wsi) (Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 8 czerwca 2010 r., II SA/Wa 136/10).

Jak wskazał Wojewódzki Sąd Administracyjny w uzasadnieniu powyższego wyroku fakt zamieszkiwania przez zainteresowanego w odległości ponad 14 kilometrów drogą lokalną czy 29 kilometrów drogą wojewódzką do miejsca zamieszkania rolnika – wuja, uniemożliwia określenie tego stanu jako bliskie sąsiedztwo. Brak bliskiego sąsiedztwa wyklucza również wykonywanie stałej pracy w gospodarstwie rolnym wuja, a wiec pracy świadczonej codziennie.

Zatem można uprościć, że zamieszkiwanie w tej samej wsi z reguły wypełnia pojęcie zamieszkiwania „w bliskim sąsiedztwie rolnika” – ale tego konkretnego rolnika! Jedynie w wyjątkowych sytuacjach, gdy mamy do czynienia ze szczególnie rozległą miejscowością i realną znaczącą odległością konkretnych punktów od siebie można byłoby to zakwestionować. Przy czym każdy stan faktyczny należy analizować indywidualnie.

Kiedy praca wykonywana jest stale?

To jest bardzo ważne pytanie! W Słowniku Współczesnego Języka Polskiego pojęcie ,,stale” określono jako w sposób ciągły, nieustanny, nieprzerwany; bezustannie, bez przerwy, bez ustanku, przez cały czas. Zatem stała praca, to nie praca dorywcza, wpadkowa, a powiązana z dużą częstotliwością.

Jak wskazał Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia z dnia 19 lutego 2015 r. (I OSK 1869/13) drobne czynności systematycznie wykonywane w ramach rodzinnego podziału obowiązków oraz inne, ale świadczone okazjonalnie nie stanowią stałej pracy w gospodarstwie rolnym. O stałej pracy można mówić tylko wtedy, gdy pomoc na rzecz rolnika była (lub mogła być) świadczona w rozmiarach istotnych dla funkcjonowania gospodarstwa.

Warto również zapamiętać, że nie ma żadnych racjonalnych przesłanek do tak liberalnego traktowania osób bliskich rolnika, by nawet drobne prace domownika wykonywane przez niego w gospodarstwie rolnym uznawać za stałą pracę w omawianym znaczeniu. Stanowiłoby to nadmierne uprzywilejowanie osób świadczących jakąkolwiek pomoc w gospodarstwie rolnym w stosunku do pracowników (Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 23 października 2015 r., I OSK 965/14).

Po więcej przykładów i szczegółowych informacji w zakresie pojęcia STAŁEJ pracy w gospodarstwie zapraszam na wpis: Staż pracy w gospodarstwie rolnym – co oznacza ,,stała’’ praca w gospodarstwie rolnym?

 

Kiedy praca nie jest wykonywana w oparciu o umowę o pracę?

Proszę zapamiętać, że DOMOWNIK to nie to samo co PRACOWNIK. Ustawa wyraźnie wskazuje, że domownik, to osoba, która stale pracuje w gospodarstwie rolnym i nie jest związana z rolnikiem stosunkiem pracy. Zatem jeśli praca w gospodarstwie rolnym wykonywana jest na podstawie umowy o pracę, czy w oparciu o inną umowę regulującą kwestie zatrudnienia, to nie jest spełniony warunek ,,nie związania z rolnikiem stosunkiem pracy’’. Bowiem jak już wskazałam powyżej pracownik gospodarstwa rolnego, nie może zostać zakwalifikowany jako domownik.