Kończąc temat warunków jakie należy spełnić, aby w świetle ustawy z dnia 20 lipca 1990 r. o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy (Dz.U. Nr 54, poz. 310), wliczyć okres pracy w gospodarstwie rolnym do stażu pracy omówię dziś przesłankę wyrażoną w art. 1 ust. 1 pkt 3 ww. ustawy, a mianowicie przypadające po dniu 31 grudnia 1982 r. okresy pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym w charakterze domownika w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin.

 

Od 1 stycznia 1983 r., aby móc zaliczyć do pracowniczego stażu pracy, pracę wykonywaną w gospodarstwie rolnym należało:

1. ukończyć 16 rok życia,

2. pracować w gospodarstwie rolnym po 31 grudnia 1982 r.,

3. pracować w gospodarstwie rolnym w charakterze domownika w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin.

 

Jak wskazał Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z dnia 22 kwietnia 2013 r. II SA/Wa 5/13:

Stała praca w gospodarstwie rolnym nie zawsze musi polegać na codziennym wykonywaniu czynności rolniczych, gdyż – na przykład ze względu na rodzaj produkcji – niekiedy nie będzie to nawet konieczne. Polega ona jednak na pewnej systematyczności i co najmniej na gotowości do wykonywania pracy rolnej, gdy jest to niezbędne rolnikowi prowadzącemu gospodarstwo, a nie wyłącznie wówczas, gdy pomoc taką deklaruje domownik. Ten element dyspozycyjności domownika, potwierdza również wymóg zamieszkania domownika na terenie gospodarstwa lub w pobliżu, czyli w takiej odległości, która umożliwia jak najszybsze dotarcie na teren gospodarstwa, jeżeli zajdzie taka potrzeba i świadczenia na rzecz gospodarstwa osoby bliskiej pracy w wymiarze czasu niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania gospodarstwa rolnego. Wykonywanie stałej pracy w gospodarstwie nie wyklucza co do zasady innych form aktywności zawodowej domownika.

Zatem ustawa z dnia 20 lipca 1990 r. o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy (Dz.U. Nr 54, poz. 310), nie przewidują wymogu, aby praca w gospodarstwie rolnym stanowiła jedyne zajęcie domownika.

Kwestia posiadania ukończonych 16 lat oraz pracy w gospodarstwie po dniu 31 grudnia 1982 r. nie budzi wątpliwości, jednak kwestia posiadania statusu domownika musi zostać omówiona, bowiem warunkuje ona zaliczenie pracy w gospodarstwie rolnym, jako okresu zaliczanego do stażu pracy.

Ustawa z dnia 20 lipca 1990 r. o wliczaniu okresów pracy w indywidualnym gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy (Dz.U. Nr 54, poz. 310) w art. 1 ust. 1 pkt 2 wskazuje na posiadanie statusu DOMOWNIKA w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin.

Ale zważywszy, iż mowa o przepisach dotyczących ubezpieczenia społecznego rolników konieczne staje się dokonanie analizy tychże przepisów obowiązujących w okresie od 1 stycznia 1983 r., gdyż od tego dnia mowa o posiadaniu statusu domownika.

Aktualnie obowiązująca ustawa z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz.U. z 1991 r. Nr 7, poz. 24 ze zm.) weszła w życie w dniu 1 stycznia 1991 r., a o statusie domownika w kontekście ustalenia stażu pracy w gospodarstwie rolnym mowa jest już od dnia 1 stycznia 1983 r. Zatem konieczne stało się również ustalenie pojęcia domownika obowiązującego przed wejściem w życie ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r.

 

DEFINICJA DOMOWNIKA W OKRESIE OD DNIA 1 STYCZNIA 1983 R. DO DNIA 31 GRUDNIA 1990 R.

Od dnia 1 stycznia 1983 r. do dnia 1 stycznia 1991 r. obowiązywała ustawa z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (Dz.U. z 1989 r. Nr 24, poz. 133 ze zm.).

W art. 2 pkt 2 ww. ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. wskazano, że przez pojęcie DOMOWNICY rozumie się:

1. członków rodziny rolnika i inne osoby pracujące w gospodarstwie rolnym,
2. jeżeli pozostają we wspólnym gospodarstwie domowym z rolnikiem,
3. ukończyły 16 lat,
4. nie podlegają obowiązkowi ubezpieczenia na podstawie innych przepisów,
5. a ponadto praca w gospodarstwie rolnym stanowi ich główne źródło utrzymania.

Do ww. ustawy zostało sporządzone rozporządzenie wykonawcze, tj. rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 marca 1983 r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (Dz.U.1983.Nr 21 poz. 94). W § 2 tegoż Rozporządzenie doprecyzowano, że

1. Przy ustalaniu obowiązku ubezpieczenia domowników uznaje się, że:

1) domownik pozostaje z rolnikiem we wspólnym gospodarstwie domowym, jeżeli zamieszkuje na terenie gospodarstwa rolnego prowadzonego przez rolnika lub w bezpośrednim jego sąsiedztwie,

2) praca domownika w gospodarstwie rolnym stanowi jego główne źródło utrzymania, jeżeli nie osiąga on dochodów z innych źródeł w wysokości przekraczającej miesięcznie połowę najniższego wynagrodzenia obowiązującego w gospodarce uspołecznionej.

2. Praca domownika w gospodarstwie rolnym nie stanowi głównego źródła utrzymania, jeżeli:

1) domownik kształci się w szkole ponadpodstawowej lub wyższej albo

2) rolnik udowodni, że domownik jest inwalidą I lub II grupy albo III grupy, jeżeli jest całkowicie niezdolny do pracy w gospodarstwie rolnym.

3. Nie uznaje się za domownika osoby nie będącej członkiem rodziny rolnika, jeżeli z charakteru wykonywanej przez nią pracy wynika, że powinna być ona zatrudniona na podstawie umowy o pracę.

 

Pierwotne brzmienie § 2 ust. 3 Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 28 marca 1983 r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (Dz.U.1983.Nr 21 poz. 94), wskazywało, że nie uznawano za domownika osoby nie będącej członkiem rodziny rolnika, jeżeli z charakteru wykonywanej przez nią pracy wynikało, że powinna być ona zatrudniona na podstawie umowy o pracę. Norma ta uległa zmianie mocą rozporządzenia Rady Ministrów z 19 marca 1990 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (Dz.U. Nr 19, poz. 115). Wtedy to nadano jej brzmienie, zgodnie z którym nie uznawało się za domownika osoby nie będącej członkiem rodziny rolnika, jeżeli osoba ta była zatrudniona w gospodarstwie rolnym w charakterze pracownika. Okoliczność tę ustalano na podstawie oświadczenia rolnika i zainteresowanej osoby.

 

DEFINICJA DOMOWNIKA – OD 1 STYCZNIA 1991 R.

W dniu 1 stycznia 1991 r. weszła w życie ustawa z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz.U. z 1991 r. Nr 7, poz. 24 ze zm.), która z oczywistymi zmianami obowiązuje do dnia dzisiejszego.

W art. 6 pkt 2 wskazano na definicje domownika, uznając, że mówiąc o domowniku, rozumie się:

osobę bliską rolnikowi, która:

a) ukończyła 16 lat,

b) pozostaje z rolnikiem we wspólnym gospodarstwie domowym lub zamieszkuje na terenie jego gospodarstwa rolnego albo w bliskim sąsiedztwie,

c) stale pracuje w tym gospodarstwie rolnym i nie jest związana z rolnikiem stosunkiem pracy.

 

Definicja ta obowiązuje do dnia dzisiejszego. Tym samym ma zastosowanie od dnia 1 stycznia 1991 r., po dziś dzień. Ustawodawca nie zmieniał tej definicji. Zatem od dnia 1  stycznia 1991 r., aby osobę uznać za domownika rolnika, musi ona spełniać łącznie ww. przesłanki.

Ustawodawca nie zdefiniował pojęcia ,,osoby bliskiej rolnikowi’’. W tej materii wypowiedział się Sąd Najwyższy, który w Wyroku z dnia 6 czerwca 2018 r. (I UK 154/17) wskazał, że

za osoby bliskie rolnikowi (art. 6 pkt 2 ustawy z 20.12.1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników) można uznać przede wszystkim osoby:

1. zaliczane do członków najbliższej rodziny rolnika, a więc:

–  zstępnych (dzieci własne i przysposobione),

–  wstępnych (rodzice) oraz 

– rodzeństwo;

2. pozostające w konkubinacie z rolnikiem,
3. a także inne osoby, np.:

– macocha,

– pasierb,

– dziecko przyjęte na wychowanie ( także nieformalnie),

które z powodu osobistych relacji łączących je z rolnikiem (podobnych do tych, jakie łączą rodziców i dzieci, rodzeństwo) wykonuje nieodpłatną pracę w gospodarstwie rolnym.

 

Zdaniem Sądu uwzględniając bowiem specyfikę stosunków wiejskich opierających się na tradycyjnych więziach rodzinnych i quasi rodzinnych. Osoby bliskie rolnikowi to osoby mające z rolnikiem takie więzi osobiste, które wyjaśniają przyczynę wykonywania pracy na rachunek rolnika bez wynagrodzenia z tego tytułu.

Ustawodawca bardzo mocny nacisk położył na zaznaczenie bliskiej relacji rolnika i osoby domownika, wskazując na:

– pozostawanie we wspólnym gospodarstwie domowym lub

– zamieszkiwanie na terenie jego gospodarstwa albo

– zamieszkiwanie w bliskim sąsiedztwie,

– warunek wykonywania stałej pracy w gospodarstwie rolnym,

– brak związania z rolnikiem stosunkiem pracy

 

Osobami pozostającymi we wspólnym gospodarstwie domowym są wszystkie osoby, które wspólnie zamieszkują i wspólnie gospodarują. Nie ma jednolitej definicji gospodarstwa domowego, bowiem definicja ta przewijają się w licznych ustawach i podlega małym modyfikacjom, poprzez dostosowywanie ich do przedmiotu poszczególnej ustawy. Jednakże należy zapamiętać, że gospodarstwo domowe tworzy rodzina najczęściej rodzice i dzieci, którzy wspólnie zamieszkują, gotują, kupują, sprzątają itd., czyli gospodarują, w tym gospodarują wspólnym budżetem.

Jednym z ww. warunków uznania za domownika jest pozostawanie z rolnikiem we wspólnym gospodarstwie domowym lub zamieszkiwanie na terenie jego gospodarstwa rolnego, co nie jest trudne. Jednakże ustawa wskazuje na możliwość zamieszkiwania w bliskim sąsiedztwie rolnika.

Zatem jak rozumieć ,,bliskie sąsiedztwo rolnika’’?

Otóż pojęcie bliskiego sąsiedztwa, warunkującego uzyskanie statusu domownika w rozumieniu art. 6 pkt 2a ustawy z dnia 20 grudnia 1990 roku o ubezpieczeniu społecznym rolników (t.j. Dz.U. z 2008 r. Nr 50, poz. 291), oznacza zamieszkiwanie na tyle blisko gospodarstwa rolnego, aby w każdej chwili można było przystąpić do wykonywania czynności – pracy, a więc może to oznaczać zamieszkiwanie w bezpośrednim sąsiedztwie, klika domów dalej lub w ostateczności w tej samej miejscowości (wsi) (Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 8 czerwca 2010 r., II SA/Wa 136/10).

Jak wskazał Wojewódzki Sąd Administracyjny w uzasadnieniu powyższego wyroku fakt zamieszkiwania przez zainteresowanego w odległości ponad 14 kilometrów drogą lokalną czy 29 kilometrów drogą wojewódzką do miejsca zamieszkania rolnika – wuja, uniemożliwia określenie tego stanu jako bliskie sąsiedztwo. Brak bliskiego sąsiedztwa wyklucza również wykonywanie stałej pracy w gospodarstwie rolnym wuja, a wiec pracy świadczonej codziennie.

Zatem można uprościć, że zamieszkiwanie w tej samej wsi z reguły wypełnia pojęcie zamieszkiwania „w bliskim sąsiedztwie rolnika” – ale tego konkretnego rolnika! Jedynie w wyjątkowych sytuacjach, gdy mamy do czynienia ze szczególnie rozległą miejscowością i realną znaczącą odległością konkretnych punktów od siebie można byłoby to zakwestionować. Przy czym każdy stan faktyczny należy analizować indywidualnie.

 

Kolejnym warunkiem jest stała praca w gospodarstwie rolnym, tematyka ta jest dość obszerna, dlatego w tym zakresie powstał odrębny wpis: Staż pracy w gospodarstwie rolnym – co oznacza ,,stała’’ praca w gospodarstwie rolnym?

 

W tym miejscu jedynie wskażę, że drobne czynności systematycznie wykonywane w ramach rodzinnego podziału obowiązków oraz inne, ale świadczone okazjonalnie, nie stanowią stałej pracy w gospodarstwie rolnym; o stałej pracy można mówić tylko wtedy, gdy pomoc na rzecz rolnika była (lub mogła być) świadczona w rozmiarach istotnych dla funkcjonowania gospodarstwa. Dlatego przed dokonaniem przedmiotowej kwalifikacji należy przeanalizować przebieg pracy wnioskodawcy w gospodarstwie oraz ustalić, jakie konkretnie czynności wykonywał wnioskodawca, czy pomoc ta świadczona była w rozmiarze znaczącym dla funkcjonowania gospodarstwa rolnego, a jeżeli tak to czy musiała być ona wykonywana w takim rozmiarze przez cały rok czy jedynie sezonowo, a także jaki był charakter gospodarstwa i ile osób rzeczywiście świadczyło pomoc na rzecz rolnika oraz czy z uwagi na profil gospodarstwa i liczbę członków rodziny rolnika rzeczywiście zachodziła potrzeba wykonywania pracy w deklarowanym przez wnioskodawcę rozmiarze (Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 19 lutego 2015 r., I OSK 1869/13).

Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 1 lipca 2014 r., I OSK 901/13 wskazał, że

istota działań domownika, który nie prowadzi zawodowej działalności rolniczej na własny rachunek, sprowadza się do pomocy rolnikowi w prowadzeniu gospodarstwa, czyli do wykonywania prac wskazanych mu przez rolnika. Nie musi on zatem pracować w takim samym wymiarze godzinowym, jak rolnik. Skoro jednak ustawodawca przy charakterystyce domownika w art. 6 pkt 2 lit. c ustawy położył akcent na pracę, która – chociaż wykonywana poza stosunkiem pracy – ma być stała, to przy zaliczaniu okresów pracy w gospodarstwie rolnym do stażu pracowniczego, od którego zależą konkretne, dodatkowe uprawnienia pracownicze, nie może być mowy jedynie o incydentalnych, drobnych świadczeniach domownika na rzecz rolnika, czyli pomocy, jaką w warunkach wiejskich zwyczajowo udziela się członkom rodziny prowadzącym gospodarstwo rolne. O stałej pracy w gospodarstwie rolnym można zatem mówić jedynie przy pewnej systematyczności oraz co najmniej gotowości do wykonywania pracy, gdy jest to niezbędne rolnikowi prowadzącemu gospodarstwo, a nie wyłącznie wówczas, gdy pomoc taką deklaruje domownik. Ten element dyspozycyjności domownika potwierdza również wymóg zamieszkania domownika na terenie gospodarstwa lub w pobliżu, czyli w takiej odległości, która umożliwia jak najszybsze dotarcie na teren gospodarstwa, jeżeli zajdzie taka potrzeba i świadczenia na rzecz gospodarstwa osoby bliskiej pracy w wymiarze czasu niezbędnym do prawidłowego funkcjonowania gospodarstwa rolnego. Pracą stałą domownika w gospodarstwie rolnym będzie zatem praca wykonywana w wymiarze czasu stosownym do prawidłowego jego funkcjonowania, zgodnie z jego strukturą, przy uwzględnieniu jego obszaru oraz ilości pracujących w nim osób. Ocena charakteru pracy takiej osoby musi być zatem dokonywana każdorazowo na tle okoliczności faktycznych konkretnej sprawy.

Ponadto warto pamiętać, że DOMOWNIK to nie to samo co PRACOWNIK. Ustawa wyraźnie wskazuje, że domownik, to osoba, która stale pracuje w gospodarstwie rolnym i nie jest związana z rolnikiem stosunkiem pracy. Zatem jeśli praca w gospodarstwie rolnym wykonywana jest na podstawie umowy o pracę, czy w oparciu o inną umowę regulującą kwestie zatrudnienia, to nie jest spełniony warunek ,,nie związania z rolnikiem stosunkiem pracy’’. Bowiem jak już wskazałam powyżej pracownik gospodarstwa rolnego, nie może zostać zakwalifikowany jako domownik.

 

 

Podsumowując powyższe rozważania mogę  jedynie napisać, że jeśli pracowałeś w gospodarstwie rolnym od 1 stycznia 1983 r. oraz spełniasz warunki zakwalifikowania jako domownik rolnika, to możesz starać się o zaliczenie pracy w gospodarstwie rolnym do pracowniczego stażu pracy od dnia 16 urodzin 😊